آشنایی با قنات های شگفت انگیز ایران

1baredigar.blog.ir

کاریز یا قنات چیست ؟

قنات واژه‌ای فارسی از ریشه ی (کنات) است . کنات از دو بخش (کنه) به معنای کندن و ( ات) علامت جمع است ، نام دیگر قنات ، کاریز است . در ایران و سایر کشورهای جهان برای نامیدن این شیوه ی آبیاری بیش از 27  اصطلاح به کار برده می‌شود .

قنات قصبه ی گناباد

عمیق‌ترین قنات ایران، قنات قصبه‌ گناباد است که مادر چاه آن 350 متر عمق دارد و حتی زلزله‌های بزرگ نیز تاکنون به آن آسیبی نرسانده است .

قطعه سفال های پراکنده در اطراف دهانه ی چاه های این رشته حاکی از این است که رشته قصبه واقع در کانال اولیه اصلی قنات بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و به دنبال آن رشته های دیگر قنات در مواقع خشکسالی حفر شده است.

اما ریزش پی در پی قنات ، پیشینیان را به یافتن راه چاره ای ترغیب کرد که طی آن در فاصله 683 متری ، قنات را به دو شاخه تقسیم کنند تا در صورت ریزش و بسته شدن یکی از کانال ها ، آب از دیگری خارج شده و در داخل انباشته نشود .

چاه های قنات قصبه به دو صورت چاه های کم عمق و عمودی و چاه های عمیق و پله ای هستن د، به این معنی که ابتدا هفتاد تا یکصد متر چاه عمودی حفر شده و سپس با زاویه ی قائمه در کف آن کانالی افقی و بلند  به سمت مسیر قنات به طول سه تا پنج متر حفر شده و مقنی به تعداد هر چاه چرخی در انتهای کانال های افقی و بر فراز چاه های عمودی استوار می کرده و خاک ارسال شده از عمق را  از طنابی به طناب دیگر می بستند. این نوع چاه ها به دو منظور حفر شده اند .

یکی اینکه در موقع حمله و هجوم دشمن نتوانند قنات را کور کنند چون در نهایت جلوی کانال های افقی بسته می شد و دیگر اینکه از وزن طناب ها بکاهند زیرا اگر مثلا در چاه 300 متری بخواهند از یک ریسمان و یک چرخ استفاده کنند، وزن طناب خیس شده به حدود یک تن خواهد رسید، که انتقال آن مشکل خواهد بود .

در مجموع قنات قصبه با طول 33 کیلومتر دارای 408 حلقه چاه که عمق مادر چاه آن  متر بوده که 28 متر آب روی هم انباشته شده است .

قنات مون اردستان

این قنات که در اردستان در محله ی ، مون یکی از محلات شهرستان اردستان در استان اصفهان قرار دارد. قنات  مون  شامل دو طبقه‌ است که در هر طبقه ی آن آبی مستقل جریان دارد به گونه‌ ای که آب هیچ‌ یک به دیگری نفوذ نمی‌کند این قنات 800  سال پیش احداث شده که تنها قنات دو طبقه ی جهان است .

دو کانال موازی که بر روی هم قرار گرفته و در چاه‌های عمودی مشترک، تشکیل شده است. نام گذاری چاه دو قلو به این علت است که در این محل دو میله چاه در کنار هم قرار دارند که یکی از آن‌ها متعلق به چاه رویین به عمق 27 متر و دیگری متعلق به قنات زیرین به عمق 30 متر است که اگر دهانه کوره قنات زیرین را یک متر فرض کنیم کل عمق چاه مادر به 31 متر می‌رسد.

از این محل به بعد قنات دارای میله‌های مشترک است . این قنات 3/5 تا 4 کیلومتر طول دارد و عمق مادر چاه آن 31 متر است دارای 30 میله می‌باشد و مقدار آبدهی آن 60 لیتر در ثانیه می‌باشد .

قنات زارچ یزد

به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران

 در مجموع طول کوره ی این قنات بیش از 71 کیلومتر بوده و تعداد چاه های آن 2115 حلقه شمارش شده است. عمق مادر چاه آن به 85 متر می رسد و آبدهی آن 25 لیتر در ثانیه گزارش می شود که در مقایسه با آبدهی سال های دور که معادل 150 لیتر در ثانیه ذکر شده، رقم قابل توجهی به شمار نمی رود.علت این امر افت شدید سطح آب های زیر زمینی منطقه براثر استفاده بیش از حد و نامناسب از آنهاست .

از ویژگی های دیگر قنات زارچ می توان به مربعی بودن مقطع چاه های آن در مقایسه با همتایان دیگر که مقطعی بیضوی و یا دایره وار دارند، اشاره کردکه پیشینه حفر چنین چاه هایی به زمان زرتشتیان بر می گردد.

مظهر این قنات در شهر زارچ استان یزد واقع شده و دارای سه شاخه یا تونل زیر زمینی جدا از هم است

که تونل های آن : شیرین ، شور و ابراهیم خویدکی نام دارد .

قنات وزوان 

به نقل از خبرگزاری فارس 

در بخش میمه 35 رشته قنات وجود دارد . قنات عمومی وزوان از توابع میمه اصفهان قبل از اسلام و در زمان ساسانیان در 2 کیلومتری شمال شهر وزوان احداث شده ، مادر چاه آن در جنوب شهر میمه می باشد . طول قنات 1800 متر و عمق مادر چاه 18 متر است . تعداد چاه های قنات 64 حلقه می باشد . در مسیر کوره قنات 3 سد زیر زمینی احداث شده که بزرگترین آن در حدود 1200 متری از مادر چاه در عمق 16 متری احداث گردیده که مهمترین ویژگی آن امکان بستن دریچه خروجی قنات در فصل زمستان می باشد که با این کار آب در فصل زمستان در دریاچه قنات ذخیره شده و در فصل بهار با باز کردن آن آب بیشتری در دسترس کشاورزان منطقه قرار می گیرد و می توانند سطح زمین بیشتری به زیر کشت ببرند برای رفتن به محل سد اصلی باید از چندین راهروی پیچ در پیچ و باریک و بدون روزنه سنگی عبور کرد . سقف این راهروها بسیار کوتاه است به طوری که یک نفر به صورت خمیده به سختی از آن عبور می کند . بدنه این راهروها سنگی و یا سنگ چین و یا حفر شده در زمین های سخت آبرفتی و سنگی پای کوهی است .

 قنات دو هزارساله ی جزیره ی کیش

شهر زیر زمینی کاریز کیش

قنات دو هزارساله ی کیش در سال 1371 کشف شد. این قنات همزمان با شهر زیرزمینی کیش ساخته شده است.

تاکنون 200 حلقه از این چاه‌ها در مسیر قنات شناسایی شده که فاصله‌ هرکدام از یکدیگر به 14 تا 16متر می‌رسد. 

سقف قنات را لایه‌های مرجانی به ضخامت 2 تا 15 متر و لایه‌های زیرین قنات را خاک نفوذ ناپذیر مارنی تشکیل می‌دهد که این خاصیت باعث شده است تا آب باران پس از نفوذ از لایه‌های مرجانی در عمق نفوذناپذیر زمین تشکیل سفره‌های آب زیرزمینی را بدهد .

منصور حاجی‌حسینی مؤسس شهر زیرزمینی کیش می گوید : در مسیر ساخت این شهر زیرزمینی فسیل بسیاری از جانوران دریایی از سقف مرجانی تونل بدست آمد . آزمایش‌های دقیق در دانشگاه مونیخ نشان داد که این سقف زیبا بین 110 تا 550 میلیون سال عمر دارد.

منابع دیگر : 1doost.com-wikipedia.org-karizkish.com